Seri – V “Bulaşıklar ve Kimya”
ANNE: Bu bulaşıkları sen mi yıkamıştın kocacığım?
BABA: Evet. Teşekküre gerek yok 🙂
ÇOCUK: Ben de yardım ettim ama!
ANNE: Belli 🙂
BABA: Ne oldu bir sorun mu var?
ANNE: Sanırım sıvı deterjanı az dökmüşsünüz ve sıcak su kullanmamışsınız.
BABA: Sıcak suya gerek var mıydı ki?
ÇOCUK: Sıvı deterjanı çevreye daha az zarar vermek için ben az dökmesini istedim anneciğim.
ANNE: Evet bende fazla kullanılmasına karşıyım. Ama siz gerektiğinden az kullandığınız için şimdi bir kez daha kullanmak zorunda kalacağım. Peki neden sıcak suya ve deterjana ihtiyacımız olduğunu biliyor musunuz?
ÇOCUK: Yuppiii yeni bir bilim dersi daha başlıyor. Anne bilim adamlarının ceket gibi beyaz önlüğü olur ama senin ki önünden asmalı.
BABA: Bende katılıyorum. Sana bir önlük almamız şart. 🙂
ANNE: Espirini anlamamış değilim.
ÇOCUK: Durun bir dakika bilim defterimi getireceğim.
ANNE: Hangi defter bu?
ÇOCUK: İşte senin anlattıkların, çevremde gördüklerim, arka bahçede bilim programındaki seyrettiğim ve ilgimi çeken her bilgiyi ve deneyi buraya not alıyorum.
ANNE: Bu çok hoşuma gitti 🙂
ÇOCUK: Hadi ben hazırım başlayalım artık.
ANNE: İlk olarak deterjanın ne olduğuyla başlayalım…
ANNE: Bu bulaşıkları sen mi yıkamıştın kocacığım?
BABA: Evet. Teşekküre gerek yok 🙂
ÇOCUK: Ben de yardım ettim ama!
ANNE: Belli 🙂
BABA: Ne oldu bir sorun mu var?
ANNE: Sanırım sıvı deterjanı az dökmüşsünüz ve sıcak su kullanmamışsınız.
BABA: Sıcak suya gerek var mıydı ki?
ÇOCUK: Sıvı deterjanı çevreye daha az zarar vermek için ben az dökmesini istedim anneciğim.
ANNE: Evet bende fazla kullanılmasına karşıyım. Ama siz gerektiğinden az kullandığınız için şimdi bir kez daha kullanmak zorunda kalacağım. Peki neden sıcak suya ve deterjana ihtiyacımız olduğunu biliyor musunuz?
ÇOCUK: Yuppiii yeni bir bilim dersi daha başlıyor. Anne bilim adamlarının ceket gibi beyaz önlüğü olur ama senin ki önünden asmalı.
BABA: Bende katılıyorum. Sana bir önlük almamız şart. 🙂
ANNE: Espirini anlamamış değilim.
ÇOCUK: Durun bir dakika bilim defterimi getireceğim.
ANNE: Hangi defter bu?
ÇOCUK: İşte senin anlattıkların, çevremde gördüklerim, arka bahçede bilim programındaki seyrettiğim ve ilgimi çeken her bilgiyi ve deneyi buraya not alıyorum.
ANNE: Bu çok hoşuma gitti 🙂
ÇOCUK: Hadi ben hazırım başlayalım artık.
ANNE: İlk olarak deterjanın ne olduğuyla başlayalım…
ANNE: Polar maddeler polar maddeleri, apolar maddeleri apolar maddeleri iyi çözeler. İyonik maddeler polar çözücülerde iyi çözünürler. Mesela su, tuzu çok kolay bir şekilde polar bir çözücü olduğu için çözebilir. Ama kirler genelde apolar yapıda maddeler içeriler. Bu nedenle su yağ gibi apolar olan maddeleri çözemez. Bazı çözücü molekülleri polarlık ve apolarlık özelliklerini birlikte gösterebilirler. Alkol böyle moleküldür.
BABA: Örnek olarak göbeğimi vermeyeceksin umarım 🙂
ANNE: Hayır, ama tabi ki üşengeçliğine dokunacağım. Baban gibi üşenen kişilere yönelik geliştirilen ve her türlü kullanıma açık “kolanyalı mendil” şu anda piyasada bolca kullanılmaktadır.
ÇOCUK: Evet 🙂 Önce el, sonra masa ve en sonunda ayakkabı silinir…
ANNE: Katı veya sıvı şeklinde bulunan deterjanlar, yüzeyleri etkin bir şekilde temizlemeleri için yüzey aktif maddeler içerirler. Geçen yıl seninle demir tozlarını mıknatısla dans ettirmiştik hatırladın mı?
ÇOCUK: Evet çok eğlenceliydi. Hatta ben merak minik ama ağır bir şişenin içindeki tozları incelerken yanlışlıkla masaya dökmüştüm ve toplamaya çalışmıştım. Sen gelene kadar bitirememiştim ve toplarken çok zorlanmıştım. Sen de sana sihirli bir şey göstereceğim diyerek masanın üstündeki tozların hepsini gizemli bir şekilde toplayıp dans ettirmiştin. Çok ama çok heyecanlanmıştım. Bana çaktırmadan elindeki mıknatısı masanın altında gezdirdiğini ve o tozun aslında demir tozu olduğunu söylemiştin.
ANNE: İşte bu maddeleri bir yüzeye dağılmış demir tozlarını toplamamıza yarayan mıknatıslara benzetebilirsin. Bu maddeler, molekülün bir ucunda su molekülünü tutan (hidrofilik) ve diğer ucunda suyu iten (hidrofobik) bir yapıya sahiptir. Bu sayede suyun tek başına tutamayacağı yağ gibi apolar maddeleri, suyun taşıyarak yüzeyden uzaklaştırmasını sağlar. Aynı benim döktüğün tozları masadan toplamama yardımcı olan mıknatıs gibi. Tabakları yeteri kadar deterjanla yıkadığımızda kir, apolar moleküllerinin etkisiyle çözünerek su içinde yüzmeye başlar. Akan su ile birlikte çözünen kirler tabaktan uzaklaşır.
ÇOCUK: Bu kısmında biraz bilmediğim kelimeler olsa da anladım sanırım. Su normalde iyi bir çözücü ama her cins maddeyi çözemiyor. Kiri yüzeyden sökmek için o maddenin cinsinde bir madde kullanmamız gerekli ve bu nedenle yağları temizlemek için deterjan kullanıyoruz. Ama hala neden sıcak su kullanmamız gerektiğini anlamadım.
ANNE: O konuda su moleküllerin arasındaki çekimle ilgili. İstersen bir deneyle birleştirip onu da başka bir zaman anlatıyım ne dersin?
ÇOCUK: Tamam annecim.
BABA: Bir ıslak mendil verir misin canım…
Ali ÇETİNKAYA